Bureau Bijzondere Opdrachten

Kofferset 3 MK II draagbare zend/ontvanger, in gebruik bij de agenten van het BBO

Het Bureau Bijzondere Opdrachten (BBO) was een Nederlandse geheime dienst die tijdens de Tweede Wereldoorlog werd opgericht door de Nederlandse regering in Londen. De dienst regelde de uitzending van Nederlandse geheim agenten en speciale eenheden naar bezet gebied die zich daar vooral bezighielden met de ondersteuning van verzetsactiviteiten.

Het bureau werkte nauw samen met de Britse geheime dienst Special Operations Executive, dat een leidende rol had in de geallieerde sabotage-activiteiten achter vijandelijke linies. Tot de taken van het BBO behoorde het aanzetten tot opstand en guerrilla-acties in door de Duitsers bezette gebied, het hinderen van de vijand via sabotage-acties (zoals het opblazen van spoorwegen) en het organiseren en steunen van het plaatselijk verzet, onder meer door voorzieningen van wapens en ammunitie te leveren en het steunen van de illegale pers.

In het CRASH Luchtoorlog- en Verzetsmuseum '40-'45, gevestigd in het Fort bij Aalsmeer in Aalsmeerderbrug, is een permanente tentoonstelling gewijd aan de Nederlandse agenten die tijdens de Tweede Wereldoorlog werkten voor het Bureau Bijzondere Opdrachten. Centraal in de tentoonstelling staat de BBO-agent Jos Gemmeke.

Geschiedenis

Het Bureau Bijzondere Opdrachten werd opgericht door de Nederlandse regering in Londen in het voorjaar van 1944 als nieuwe geheime dienst, na het debacle van het Englandspiel, waarbij de Duitsers het verzet wisten te infiltreren, wat 54 geheim agenten en honderden verzetsstrijders het leven kostte.

Het BBO was de opvolger van het Bureau Militaire Voorbereiding Terugkeer (BMVT), dat op haar beurt in 1942 het Bureau Voorbereiding van de Terugkeer naar Nederland en het Herstel van het Wettig Gezag Aldaar (BVT) had vervangen. Het bestond naast het Bureau Inlichtingen (BI), dat geheim agenten uitstuurde met de opdracht in het bezette Nederland inlichtingen te verzamelen en naar Londen te zenden.

Op 13 maart 1944 benoemde de regering de gepensioneerde generaal-majoor Johan Willem van Oorschot tot hoofd van het BBO. De dagelijkse leiding van het BBO was in handen van Kas de Graaf en Karel Klijzing. Tussen 31 maart 1944 en 23 april 1945 landden in totaal 70 geheim agenten per parachute in Nederland, waarvan 17 om het leven kwamen. Op 86 verschillende afwerpterreinen werden 211 wapen- en andere goederendroppingen verzorgd. Ook was het BBO betrokken bij speciale Jedburgh-operaties die zich vanaf september 1944 op Nederlands grondgebied afspeelden.

Na de bevrijding werd in mei 1945 een kantoor van het BBO in Utrecht gevestigd, onder leiding van Kas de Graaf, dat onder meer belast werd met onderzoek naar Duitse infiltratie in het BBO. Op 3 december 1945 werd het BBO onder bevel van de chef van de generale staf geplaatst. Op 1 maart 1946 werd het kantoor in Utrecht opgeheven, gevolgd door het hoofdkantoor in Londen op 1 juni van dat jaar.

Hernieuwd onderzoek

Na afloop van de Parlementaire Enquête Regeringsbeleid 1940-1945 raakte het BBO in de vergetelheid. Tot begin jaren tachtig zou het stil blijven rond het BBO. Eddy de Roever, wiens ouders bevriend waren met Kas de Graaf, schreef vanaf de tweede helft van de jaren tachtig verscheidene boeken over het BBO. De meest uitgebreide publicatie van De Roever over het BBO is Zij sprongen bij maanlicht: de geschiedenis van het Bureau Bijzondere Opdrachten en de agenten te Londen. Dit boek beschrijft kort het ontstaan van het BBO en gaat beknopt in op verschillende BBO-operaties. Volgens de Nederlandse historicus Peter Romijn is het werk van De Roever echter niet het ‘definitieve boek’ over dit onderwerp. De Roever leunt volgens Romijn te zeer op de (omstreden) visies van Kas de Graaf. Ook de bundeling van het verzet - een van de kerntaken van het BBO - komt nauwelijks aan bod in het werk van De Roever. Met de publicatie van het boek Operatie Jedburgh: Geheime Geallieerde Missies in Nederland 1944-1945 werd door auteur Jelle Hooiveld in het voorjaar van 2014 het onderzoek naar het BBO nieuw leven ingeblazen. Momenteel werkt Jelle Hooiveld als promovendus aan de Universiteit Leiden aan een proefschrift over het BBO.

Gedropte BBO-agenten

Naam			Dropping	Plaats	Info
1944
Tobias Biallosterski	1920	1945	01-04	Etten	MWO
Jan Steman	1920	1995	01-04	Etten	Bronzen Leeuw 1946, Military Cross 1945, OHK, VHK
Nicolaas Celosse	1917	1944	01-04	Wieringermeer	† 5 september 1944 in Kamp Vught
Tony Cnoops	1907	1972	01-04	Wieringermeer	Bronzen Leeuw 1946
Huub Sanders	1923	1944	01-04	Wieringermeer
Johan 'Harry' Seyben	1919	1989	01-04	Wieringermeer	Bronzen Kruis 1946
Cees Dekkers	1919	1944	31-05	Gilze-Rijen	neergestort
Jan Kuenen	1918	1944	31-05	Gilze-Rijen	neergestort
Pieter Jacob Kwint	1922	1944	05-07	Makkum	zijn Hudson FK790 van het 161 Special Duties Squadron werd neergeschoten
Pleun Verhoef	1919	1944	05-07	Makkum	zijn Hudson FK790 van het 161 Special Duties Squadron werd neergeschoten
Johannes Albertus Walter	1922	1944	05-07	Makkum	zijn Hudson FK790 van het 161 Special Duties Squadron werd neergeschoten
Jan Bockma	1921	1944	05-07	Makkum	zijn Hudson FK790 van het 161 Special Duties Squadron werd neergeschoten
Louk Mulholland	1920		05-07	Epe	11 november 1944 gearresteerd, terug in Engeland in april 1945
Bert de Goede	1920	1989	05-07	Epe	terug in Engeland op 24 februari 1945
Arie van Duyn	1916	1988	05-07	Epe	marconist van de Goede en Mulholland uitgepeild en gearresteerd op 19 december 1944 vrijgelaten in april 1945 met Van Alebeek
Seerp Postma	1921	1944	07-08	Wieringermeer	gearresteerd op 22 november 1944, † 2 december '44
Gerrit Reisiger	1917	1945	07-08	Wieringermeer	uitgepeild en gearresteerd op 27 december 1944
Frank Hamilton	1913	1990	09-08	Abbekerk	broer van Frankie
Frankie Hamilton	1910	1996	09-08	Abbekerk	brak haar been bij landing
Jaap Beekman	1919	2010	28-08	Voorthuizen	terug in Engeland op 5 april 1945
Jaap Hinderink	1923		28-08	Voorthuizen	terug in Engeland op 15 april 1945, BL 29-3-1946
Joop Luykenaar	1918	1996	28-08	Voorthuizen	terug in Engeland midden maart 1945, BL 27-7-1945
Krijn Buitendijk	1921	1998	28-08	Hedel	noodlanding bij Engelen met de Halifax MkV MA-W LL388 van het 161 Special Duties Squadron
Gerrit Kroon	1909	1945	28-08	Hedel	na noodlanding gearresteerd.
Jacky van der Meer	1922	1987	28-08	Hedel	na noodlanding gearresteerd, † 12 december 1987
Tobias Biallosterski	1920	1945	09-09	Spanbroek	2de uitzending, 10-2-1945 gearresteerd
Pieter de Vos	1924		09-09	Spanbroek
Henk Brinkgreve	1915	1945	11-09	Stegerenveld	Jedburgh-team bestond uit Brinkgreve, de Amerikaanse majoor John Malcolm Olmsted en de Britse sergeant John Patrick Austin; bij arrestatie op 5 maart 1945 neergeschoten, MWO
Maarten Cieremans	1922	2014	21-09	Berkel	BL, KV, King's Medal
Wim Hoogewerff	1921	1945	21-09	Berkel	gefusilleerd op 8 maart 1945 op de Waalsdorpervlakte
Paul Peters	1924	2003	21-09	Berkel	ook Paul Petit [1]
Gerard de Stoppelaar	1917	1989	21-09	Berkel	geëmigreerd naar de Verenigde Staten
Bram du Bois	1916	1945	16-10	Garderen	dit was zijn 2de missiem eerste missie was met Jedburgh-team<be> geëxecuteerd 8 maart 1945 op de Woeste Hoeve
Peter Tazelaar	1920	1993	01-11	Haskerhorne	MWO
Lykele Faber	1919		01-11	Haskerhorne	marconist van Tazelaar
Richard Barmé	1924	1945	01-11	Benthuizen	jongste agent, gefusilleerd op 8 maart 1945 op de Waalsdorpervlakte
Piet de Beer	1919	2002	10-11	Zevenhoven
Hendrik van Loenen	1915	1997	28-12	Lunteren	broer van Herman Lucas van Loenen, beiden Engelandvaarder
1945
Sjoerd Sjoerdsma	1921	1987	05-01	Stegerenveld	marconist voor Brinkgreve
Marinus van der Stoep	1917	1945	27-02	Berkel-Rodenrijs	gewond, overleden in ziekenhuis
Rein Bangma	1921	2005	02-03	Lunteren
Jan Lodewijk van der Weyden	1920		02-03	Lunteren
Jos Gemmeke	1922	2010	10-03	Nieuwkoop	MWO
Anton Gehrels	1925		17-03	Achterhoek
Wouter Pleijsier	1922	2005	17-03	Achterhoek
Peter Borghouts	1910	1966	17-03	Benthuizen	MWO
Bobby ten Broek	1924	2011	17-03	Benthuizen	Bronzen Kruis 1946, VHK
Johan Weve	1918	1992	30-03	Lekkerkerk
Johannes Maria Christiaansen	1920	1988	03-04	Stegerenveld
Cornelis den Dekker	1921		03-04	Stegerenveld
Frans Dekker	1920	1990	11-04	Loosdrecht	landde als eerste, verloor zijn uitrusting daarna werden een lading containers vol wapens en munitie afgeworpen
Johan Greidanus	1916	1945	11-04	Loosdrecht	Greidanus's afworp werd niet waargenomen. Later bleek dat hij in de Loosdrechtse plassen was verdronken.
Edward Willem Janzen	1920	1945	11-04	Loosdrecht	Janzen werd een dag later gevonden, ook verdronken.
Wijtze Bisschop	1918	2006	11-04	Lekkerkerk
Hendrik Geysen	1921	1944	11-04	Lekkerkerk	BL 8-6-1946, VHK
Sjoerd Sjoerdsma	1921	1987	12-04	Ter Aar	2de uitzending
A M J Gehrels	1925		23-04	Alphen	2de uitzending
F T Stuvel	1919		23-04	Alphen
B P Nijdam	1920		23-04	Nieuwkoop	zwaar gewond bij landing
Floris van der Putt	1921		23-04	Nieuwkoop	marconist van Borghouts
Willem Dinger	1916	1989	23-04	Nieuwkoop
Willem Bouma	1920		23-04	Spanbroek	missie geslaagd, Bronzen Kruis 1946
Wouter Pleijsier	1922	2005	23-04	Spanbroek

In 2007 werd de laatste reünie gehouden door de voormalige agenten [2].

Geëxecuteerde BBO-agenten

Onderstaande agenten zijn niet allen BBO-agenten. Het grootste deel van de agenten die hieronder worden genoemd werden slachtoffer van het Englandspiel, dat zich afspeelde voorafgaand aan de oprichting van het BBO.

Op 6 september 1944 in Mauthausen:

• Leonardus Theodorus Cornelis Andringa, Pieter Arnoldus Arendse, Klaas van der Bor, Cornelis Carel Braggaar, Johannes Jan Cornelis Buizer, Joseph Bukkens, Cornelis Droogleever Fortuijn, Gerard John van Hemert, Jan Charles Hofstede, George Louis Jambroes, Roelof Christiaan Jongelie, Barend Klooss, Meindert Koolstra, Willem Johan Niermeijer, Gerrit van Os, Evert Radema, George Lodewijk Ruseler, Hendrik Johannes Sebes, Horst Reinder Steeksma, Thijs Taconis, Pieter van der Wilden, Willem van der Wilden

Op 7 september 1944 in Mauthausen:

• Aart Hendrik Alblas, Arnoldus Albert Baatsen, Karel Willem Adriaan Beukema toe Water, Pieter Cornelis Boogaart, Oscar Willem de Brey, Johannes Cornelis Dane, Jan Emmer, Johannes Henricus Marie de Haas, Jerry van Hemert, Cornelis Eliza van Hulsteijn, Pieter Kamphorst, Meindert Koolstra, Arie Johannes de Kruyff, Johannes Hermanus Arnoldus Maria ter Laak, Antoon Berend Mink, Willem Johan Niermeyer, Michiel Pals, Laurens Punt, Gozewin Hendrik Gerard Ras, Hendrik Reinder Steeksma, Ivo van Uijtvanck, Antonius Johannes Wegner

Op 31 december 1944 in Mauthausen:

• Antonius van Steen

Op 8 maart 1945 op de Waalsdorpervlakte:

• Richard Barmé (jongste BBO-agent)

Gesneuvelde BBO-agenten

Staart van de neergestorte FK790 bij Stelling Kornwerderzand ter nagedachtenis aan de inzittende

In de nacht van 5 op 6 juli 1944 vertrok het vliegtuig Lockheed Hudson FK790 vanaf vliegbasis Tempsford, bij Londen, naar Nederland. Aan boord waren 8 personen, 4 Engelse vliegers en 4 Nederlandse geheimagenten: Pieter Jacob Kwint, Pleun Verhoef, Johannes Albertus Walter en Jan Bockma. De in Engeland opgeleide agenten zouden boven de Appelsche Heide, bij Nijkerk, uit het toestel springen en het verzet ondersteunen tegen de Duitsers. Boven de Waddenzee is het toestel mogelijk getroffen door een Duitse jager en 4 km ten westen van Kornwerderzand neergestort in het IJsselmeer. Alle 8 inzittenden zijn omgekomen en 7 lichamen zijn indertijd drijvend aangetroffen. In 1997 zijn de overblijfselen van de gezagvoerder uit de wrakstukken geborgen.

In ander dienstverband gesneuveld, onder anderen:

• Kapitein Jacobus Groenewoud
• Majoor Henk Brinkgreve

Bronnen, noten en/of referenties

• Operatie Jedburgh
• Zij sprongen bij maanlicht. De geschiedenis van het Bureau Bijzondere Opdrachten en de agenten, Londen 1944-1945, door Eddy de Roever, Uitgeverij Hollandia te Baarn, 1986 ISBM 90 6045 389 1
• Hooiveld, J.J.H., Operatie Jedburgh: Geheime Geallieerde missies in Nederland 1944-1945. Boom Uitgevers (2014). ISBN 978-90-8953-256-5.

---